“Phù phiếm có thể làm người ta chết oan!”

Nhà văn Võ Thị Hảo: “phù phiếm có thể làm người ta chết oan!”

Ai đó đã nói: “Phù phiếm mà đi đến cùng còn hơn chán vạn sự nghiêm túc nửa vời”. Cuộc sống hiện đại với đầy rẫy sự phù phiếm vây quanh, nhiều đến nỗi đôi lúc người ta tự nhủ: “Ừ, phù phiếm thì đã sao?”… Vậy, thực sự bản chất của phù phiếm là gì? phù phiếm có đáng để con người phải lên tiếng, phải so đo, tính toán giữa nên và không? Đi tìm câu trả lời, chúng tôi đã có buổi trò chuyện với nhà văn Võ Thị Hảo xung quanh vấn đề này.

“Bản chất của phù phiếm là sự giả…”

Là người luôn đi tìm những chất liệu mới lạ từ cuộc sống, bà nghĩ thế nào về sự phù phiếm?

Theo tôi, đó là những thứ nổi lềnh bềnh và trôi dạt như bèo. Nó dễ làm cho người ta quên rằng dưới mặt nước đang có người sắp chết đuối hoặc núi lửa đang sắp phun trào. Không biết, nên không ai cứu. Và vì nó có thể có nhiều người chết oan đấy!

Theo bà, bản chất của phù phiếm là gì?

Theo tôi, bản chất của phù phiếm là sự giả. Cái giả mà người ta sẵn sàng trả giá để an ủi mình và vì thế luôn có người bán nó với giá cao tới mức vô lương tâm. Sự phù phiếm không phải là cái đẹp. Làm ơn đừng đánh đồng việc sáng tạo cái đẹp với sự phù phiếm.

Nó xuất hiện từ bao giờ? Tại sao con người phải sống phù phiếm? Đó có phải là hệ quả của sự bế tắc trong cuộc sống, một sự “thoát xác” không?

Khó ai có thể xác định được sự phù phiếm bắt đầu từ bao giờ. Có lẽ nó bắt đầu từ khi loài người bắt đầu biết đổi chác, biết mua và biết bán. Con người có thể làm đẹp, nhưng chẳng ai bị buộc phải sống phù phiếm. Đó là điều mỗi người tự lựa chọn, do tầm cấp văn hóa của mỗi người. Sự bế tắc trong cuộc sống không dẫn tới sự phù phiếm. Phù phiếm là vấn đề văn hóa sống. Nếu gọi phù phiếm là “thoát xác” thì làm sang quá cho sự phù phiếm.

Người ta nói, phù phiếm có hai loại: phù phiếm hình thức (xa hoa, phô trương vật chất, khoe khoang cơ thể, lãng phí, háo danh…) và phù phiếm tinh thần (ảo tưởng, theo đuổi những điều không có thực, viển vông…). Ý kiến của riêng bà về nhận định này?

Theo tôi, phù phiếm mang ý nghĩa vật chất, hình thức nhiều hơn là tinh thần. Phù phiếm đề cập nhiều hơn đến lối sống. Về mặt tinh thần, biết mơ ước, tưởng tượng, khao khát cái xa vời mà loài người còn chưa tìm ra, đó là ước mơ sáng tạo và làm cho thế giới tinh thần đẹp lên, con người lớn mạnh và tiến xa. Điều đó không thể gọi là phù phiếm.

Sống Phù Phiếm liệu có họ hàng với Sống Ảo không, khi mà hiện nay, người ta nói rất nhiều, lên án rất nhiều cái sự sống ảo của con người trong xã hội hiện đại?

Tôi nghĩ sống ảo có phần phù phiếm. Nhưng sống ảo mang ý nghĩa tinh thần nhiều hơn.

Sự phù phiếm kéo theo sự phát triển của xã hội hay xã hội phát triển kéo theo nó?

Theo tôi, sự phù phiếm không kéo theo sự phát triển của xã hội. Chỉ có nhu cầu sống tốt hơn và sáng tạo cái đẹp kéo theo sự phát triển của xã hội mà thôi.

Liệu sự phù phiếm sẽ còn đồng hành với con người đến bao giờ, bao giờ thì mới kết thúc?

Mãi mãi. Cùng loài người. Cốt lõi cũng vì sự mua và sự bán. Chừng nào loài người còn hai khái niệm mua và bán, thật và giả thì còn tồn tại sự phù phiếm.

“Loạn hàng giả, khiến hàng thật cũng giảm giá”

Họat động văn hóa, nghệ thuật khó tránh sa vào bẫy phù phiếm của cái danh?

Tôi nghĩ ai đó muốn có danh, muốn nổi tiếng, là mong muốn lành mạnh, không phù phiếm. Nếu ai đó làm những nghề hoạt động liên quan đến công chúng như nhà báo, nhà văn, họa sĩ, nghệ sĩ, nhà quản lý, chính khách… mà nói rằng không muốn nổi tiếng, thì bạn đừng tin. Họ nói dối 100% đấy. Hoạt động văn hóa nghệ thuật không phù phiếm, nếu người làm ra nó không muốn lòe bịp công chúng để kiếm tiền bằng cách sống và bán những sản phẩm phù phiếm.

Suy cho cùng thì sự phù phiếm có mặt tích cực không? Tại sao nhiều người vẫn hồn nhiên trở thành tín đồ của sự phù phiếm, đặc biệt là giới nghệ sĩ?

Tôi nghĩ phù phiếm không có mặt tích cực. Nếu đôi khi ta tưởng rằng sự phù phiếm tạo ra cái đẹp, thì đó là vì ta nhầm lẫn về mặt khái niệm. Cái đẹp dễ tan, dễ mất của tuổi trẻ, của một người đàn bà, của một áng cầu vồng, đó chỉ là cái đẹp, không phải sự phù phiếm. Một cô đào lấy sự hở ngực, hở mông để thăng tiến vào làng giải trí, cũng tương tự một cô gái “ca- ve” được “truyền thông ba xu” ngợi ca. Cô đó được tăng tiền cát- sê, là vì cô đó có công chúng ngang tầm với tầm văn hóa của cô: cái chợ mà ở đó người đi mua và người bán không cần biết đến thứ gì hay ho hơn ngoài thị dục. Khi những cái chợ thị dục tràn ngập các phương tiện truyền thông, đó là lúc phù phiếm được giá nhất.

Quyền chọn phù phiếm là quyền của mỗi người. Nhưng xin đừng buộc tôi phải nhắm mắt ngợi ca phù phiếm. Một bức tranh khỏa thân ngợi ca cái đẹp của con người, khác hoàn toàn với một cô “cởi tuốt” hoặc vờ tuột váy trên sân khấu để nổi tiếng. Tôi e rằng trong khi chúng ta đang chạy theo một cô tuột váy, một lễ hội vớ vẩn tốn kém của công nào đó, hoặc chỉ đưa thông tin về thế giới những cô đào, các cầu thủ bóng đá, thế giới những người giàu có, thậm chí “thế giới cướp-giết-hiếp”, thì chúng ta đã gián tiếp cướp đoạt cơ hội sống sót của những người dân nghèo đang bị lũ lụt ở miền Trung hay đồng bằng sông Cửu Long và nhiều người khác. Tôi sợ những tiếng cười phù phiếm vô cảm, sống chết mặc ai. Đặc biệt nguy hiểm nếu trên truyền hình, phim ảnh và báo chí, sự phù phiếm được phóng đại lên cả ngàn lần. Như thế người chết oan sẽ ngày càng nhiều.

Người ta cũng nói dùng hàng hiệu là phù phiếm, khoe nhà triệu đô, khoe giàu, khoe của là phù phiếm, phù phiếm trước rất nhiều cảnh đời còn khó khăn trong xã hội này?

Khoe là quyền mỗi người. Nhiều khi xã hội cũng tiến bộ lên nhiều vì có nhiều người biết khoe những cái hay cái đẹp cho mọi người làm theo. Nhưng chỉ biết khoe hoặc tán tụng hàng hiệu, nhà triệu đô… mà quên người khác, sống vô cảm, vờ không nghe không thấy không biết, thì đó còn là vô đạo, không chỉ là phù phiếm.

Đánh giá con người qua vẻ bề ngoài, qua hàng hiệu, có phải là sự phù phiếm?

Bề ngoài biểu thị khá nhiều về bản chất con người, nhưng chỉ đánh giá qua hàng hiệu, thì đó chỉ là cách giới ma-nơ-canh đánh giá nhau. Con người cần nhiều hơn thế.

Nghệ sĩ hiện nay có những sở thích khác người như dựng tượng đồng của chính mình trong ngôi biệt thự có vương miện, rồi đi hát hay làm từ thiện đều cưỡi siêu xe sáng rực đèn có đoàn mô tô hộ tống, đốt cả ô tô để quay clip ca nhạc… Có người vì mục đích này nọ, có người cũng chỉ muốn người khác phải tặc lưỡi “gã này thú vị phết” là cũng thỏa mãn rồi. Bà nghĩ gì về những hành động này?

Đó phần nhiều là sự tự an ủi mình. Biết mình hữu hạn. Biết mình kém cỏi, nên làm thế cho xênh xang mà thôi.

Hiện nay, làng giải trí đang loạn danh hiệu, nào là “nữ hoàng đồ lót”, “siêu mẫu ngực bự”, “người đẹp tố dâm”, “yêu nữ hàng hiệu”, “Cô nàng hư hỏng”… Những danh hiệu này có cả được phong và tự phong. Đó có phải là một “khuôn mặt” khác của sự phù phiếm?

Đó là thế giới sân trước của “chợ thân thể”. Họ có thể có quyền tự định đoạt về thân thể. Nhưng sự phù phiếm dù đã bị chê trách, còn đáng giá hơn chợ đó. Còn nói về danh thì sự phù phiếm đã tạo nên những cái “chợ danh lợi” cực kỳ đông đúc, ở đó có cả hàng thật và hàng giả. Hàng giả nhiều và loạn khiến cho ngay cả hàng thật cũng phải giảm giá.

Báo chí đề cập khá nhiều câu chuyện về một số nghệ sĩ, thậm chí cả những doanh nghiệp lớn ồn ào trên các phương tiện truyền thông là đi từ thiện này, ủng hộ nọ nhưng cuối cùng lại thất hứa. Đó chắc hẳn là sự phù phiếm mang tên “háo danh, đánh bóng bản thân”?

Về vấn đề này cần thận trọng khi đánh giá. Theo tôi, làm từ thiện, dẫu ồn ào, cũng rất đáng quý. Một đồng xu giúp cho người nghèo cũng đáng trân trọng. Và trong khi ai đó muốn đánh bóng bản thân bằng việc làm từ thiện, cũng O.K. Vấn đề là họ làm thật và đồng tiền đến tay người cần giúp đỡ. Nếu họ thất hứa, họ phải bị trừng phạt theo luật định.

“Đàn bà phù phiếm khi làm đẹp chỉ vì đàn ông!”

Phù phiếm thể hiện như thế nào ở đàn bà?

Đàn bà làm đẹp chỉ vì đàn ông, đó là sự phù phiếm. Làm đẹp cho đàn ông được ngắm cái đẹp, nhưng trước hết để hoàn thiện chính mình, làm thỏa mãn mình, và góp cái đẹp cho đời, đó mới là làm đẹp.

Phật giáo hay nói đến “sự phù phiếm của sắc đẹp”. Vậy phải chăng, người đàn bà đẹp là người đàn bà phù phiếm?

Hoàn toàn khác. Vẻ đẹp không phù phiếm. Nhan sắc mau phai, như hoa nở rồi hoa tàn, đó là quy luật tự nhiên. Nhưng khi cái đẹp hiện diện, đó không phải sự phù phiếm.

Cái sự chăm chút, đầu tư, đính đá, vẽ hoa, điểm tô cho cái… móng chân được xem là một trong những điều phù phiếm nhất của người đàn bà?

Nếu thế thì việc sơn tường nhà còn phù phiếm hơn, vì tường nhà còn không dính chặt vào thân thể như móng chân.

Liệu có những người đàn ông phù phiếm không?

Có chứ, rất nhiều đàn ông phù phiếm. Đó là những người đàn ông chỉ biết “xài” đàn bà mà không biết yêu. Là những người tham lam và vô cảm với mọi sự. Mọi thứ người ấy quan tâm chỉ xoay quanh tiền bạc, quyền lực và phục vụ cho thị dục.

Một người đàn ông yêu một người đàn bà phù phiếm thì người đàn ông đó liệu có phù phiếm?

Chưa hẳn. Nhiều khi một người đàn ông nghiêm nghị vẫn có thể thích chơi bóng bay cơ mà. Người đàn bà phù phiếm thường dành nhiều thời gian để quyến rũ đàn ông. Bởi thế, không ngạc nhiên khi đàn bà phù phiếm có rất nhiều người đàn ông chạy theo.

Có lúc nào ở bên một người đàn bà phù phiếm sẽ giúp cho người đàn ông sẽ “ông” hơn?

Nhiều khi. Và nhiều đàn ông được an ủi vì điều đó. Tất nhiên, thời gian ngọt ngào ấy thường không kéo dài.

Lãng mạn đôi khi cũng bị quy cho là sự phù phiếm, ví như một đôi vợ chồng cùng nhau đi máy bay từ thành phố này đến thành phố khác để ăn tối với nhau, đó là lãng mạn hay phù phiếm?

Nếu chỉ để phô trương, đó là phù phiếm. Còn nếu đó là một nhu cầu tự thân, thì không. Nhưng lưu ý là những tỷ phú thực sự giàu vì tài năng, hầu như không ai phù phiếm. Họ trân trọng những đồng tiền kiếm được và chi tiêu nó một cách hợp lý.

Báo chí đang rầm rộ lên án những bà mẹ cho đứa con mới 4-5 tuổi của mình đánh phấn tô son, nhuộm tóc, ăn mặc hàng hiệu, thậm chí đăng lên mạng những clip dạy con chửi thề, chửi… chồng. Liệu có phải người lớn đang cố vắt nặn ra những đứa trẻ phù phiếm?

Trẻ con thì không có tội. Nhưng những người lớn phù phiếm thì đương nhiên sẽ nuôi dạy con mình theo hướng phù phiếm: đôi khi họ coi trọng khuynh hướng ma-nơ-canh hơn là một con người có linh hồn, được giáo dục tử tế.

Cha mẹ vẫn thường đặt lên vai con cái những ước mơ, mong muốn không thành của cha mẹ. Đó có phải là sự phù phiếm?

Không. Điều đó có lý và thúc đẩy người con cố gắng, nếu cha mẹ chỉ dừng ở mức cổ vũ và tạo điều kiện chứ không áp đặt. `

Là một nhà văn, bà nhận thấy sự phù phiếm được thể hiện như thế nào trong văn học?

Đó là những người viết né tránh và vô cảm. Vờ quên. Vờ mù và khiếm thính. Chỉ tô vẽ bản thân mình qua tác phẩm. Người nào văn nấy chẳng sai.

Bản thân sự phù phiếm cũng là một đề tài khá hay và nhiều đất cho các nhà văn khai thác, nhưng hiện nay có rất ít tác phẩm phản ánh sự phù phiếm của con người trong cuộc sống. Tại sao?

Vì có quá nhiều chuyện “nước sôi lửa bỏng” chen chân lên trước sự phù phiếm. Mà khi văn học phản ánh sự vô cảm và điếm đàng của loài người thì cũng đã phản ảnh phần nào về sự phù phiếm rồi.

Văn học và thi ca chính là sự mộng tưởng về một thế giới đã mất và một thế giới ở thì tương lai. Vậy phải chăng bản chất văn chương đã phù phiếm?

Cuối cùng, văn học viết nhiều nhất về một thế giới mà con người khao khát được sống trong đó: thiện hơn, công bằng hơn, bình yên hơn. Vì thế, văn học không lãng quên thế giới hiện tại đầy khổ ải và bất trắc. Như thế, bản chất văn học và thi ca không phù phiếm.

Xin cảm ơn nhà văn Võ Thị Hảo!

Thanh HươngThanh Hương